Slikken is het proces waarin voedsel of drank van de mondholte via de keel naar de slokdarm en maag wordt gebracht. Dit proces wordt meestal onderverdeeld in 3 fases (afbeelding afkomstig uit: Eet- en drinkproblemen bij jonge kinderen, Van den Engel-Hoek en anderen, 2011):
Fase 1 (oraal – in de mond), bewust en willekeurig: a. In deze voorbereidende fase wordt de mond geopend, zodat het voedsel afgebeten kan worden met de tanden of in de mond geplaatst kan worden. Na eventuele kauwbewegingen komt het voedsel midden op de tong, de tongpunt gaat omhoog en de zijkanten van de tong maken een afsluiting tegen de kiezenrijen. De onderkaak beweegt omhoog.b. Daarna vindt er bolusvorming plaats en wordt de voedselbrok naar achteren getransporteerd door de tong. Fase 2, (faryngeaal – in de keel), bewust en onwillekeurig: c. Bij het begin van deze fase trekt het zachte gehemelte op om de neusweg af te sluiten, het bovenste gedeelte van de keelholte trekt licht samen. De spieren van de mondbodem zorgen voor heffing en naar voren bewegen van het tongbeen.d. Hierdoor komt het strottenhoofd omhoog en de stemplooien sluiten, waardoor de ademhaling onderbroken wordt. Het strotklepje buigt over de ingang van het strottenhoofd. Bij jonge kinderen is, door de anatomische verhoudingen de buiging nog minder aanwezig. Fase 3 (oesofageaal – in de slokdarm), onbewust en onwillekeurig: e. Door de naar voren gaande beweging van het tongbeen ontspant de bovenste slokdarmsfincter en wordt open getrokken.f. De voedselbrok wordt naar de maag getransporteerd door de peristaltische beweging van de slokdarm. Ontspanning van de onderste slokdarmsfincter zorgt er voor dat de voeding in de maag kan komen. Klik hier voor een animatie van het slikken. Klik hier voor de link naar Hulp bij verslikken Klik hier voor info over de ‘Wandkaart verslikken’ van het Nederlands Paramedisch Instituut
Bij kinderen spreken we over een slikprobleem, indien er in de faryngeale fase problemen optreden. Het gaat dan om verslikken, waarbij het kind moet hoesten of rochelig wordt. Voeding die uit de neus of het gevoel dat voeding blijft hangen kunnen ook aanwijzingen zijn. Ernstige slikproblemen, waarbij er voeding in de longen komt, worden vooral gezien bij kinderen met anatomische of neurologische problemen, zoals spastische kinderen of kinderen met spieraandoeningen. Indien er sprake is van terugkerende longontstekingen of koortspieken, moet men bedacht zijn op ‘aspiratie’ (voeding komt in de longen tijdens het slikken). Het is belangrijk dat dit goed wordt onderzocht. Het maken van een slikvideo kan veel informatie geven over het slikken in de verschillende fases. In de houding, waarin het kind normaal ook te eten krijgt wordt voedsel, vermengd met contrast, aangeboden en vanaf de zijkant met behulp van röntgenstralen op video vastgelegd. Dit onderzoek vraagt een intensieve samenwerking tussen ervaren logopedisten en (kinder) radiologen en wordt in een aantal ziekenhuizen uitgevoerd. Kinderen met complexe slikproblemen kunnen terecht in academische centra, zoals het Radboudumc te Nijmegen (link, kijk bij Slikteam), MUMC te Maastricht, VU/AMC te Amsterdam en WKZ (Utrecht).
Aan de hand van de uitslag van de slikvideo worden adviezen gegeven en kan therapie worden ingezet. Indien er sprake is van ernstig verslikken zal het advies gegeven worden om te stoppen met orale voeding. Het kind moet dan met een sonde gevoed worden. Als een kind zich bij één bepaalde consistentie verslikt, moet die aangepast worden. Als verslikken optreedt bij dun vloeibaar, zal de voeding ingedikt moeten worden. Uit onderzoek is gebleken dat bij kinderen met spieraandoeningen de meeste problemen optreden bij dik vloeibaar en vast voedsel, dat soms langdurig in de keel blijft hangen. Dan moeten andere adviezen gegeven worden (klik voor Factsheet slikproblemen Duchenne of voor Factsheet Slikproblemen SMA II). Adviezen over samenstelling van de voeding zullen vaak in overleg met de diëtist gegeven worden: link naar website van diëtisten voor spierziekten. Voor volwassenen is er al veel informatie beschikbaar als slikken moeilijk is: link naar website ‘Moeilijk slikken’. Ook de Nederlandse Vereniging voor Logopedie en Foniatrie heeft informatie beschikbaar: NVLF – Slikproblemen